Wystawa „Sąd Wojenny Rzeszy 1936–1945. Narodowosocjalistyczne sądownictwo wojskowe i zwalczanie ruchu oporu w Europie

Sąd Wojenny Rzeszy, założony w 1936 r., odpowiadał nie tylko za prowadzenie postępowań karnych przeciwko członkom niemieckiego Wehrmachtu. W ramach podziału kompetencji i w koordynacji z Trybunałem Ludowym Rzeszy najwyższy sąd Wehrmachtu jako wojskowy odpowiednik Trybunału Ludowego prowadził również postępowania przeciwko kilku tysiącom członków ruchu oporu z krajów europejskich, najechanych i okupowanych przez Niemcy podczas drugiej wojny światowej i był tym samym istotnym instrumentem egzekwowania prawa okupacyjnego i polityki represyjnej.

Sąd obradował do 1943 r. przede wszystkim w Berlinie-Charlottenburgu, a następnie do końca wojny w Torgau (Saksonia), ale także w innych miastach niemieckich, oraz w okupowanej Polsce, Francji i Norwegii. Szczególnie dobrze znane są postępowania prowadzone przeciwko osobom związanym z siecią ruchu oporu zwaną „Czerwoną Orkiestrą”. Ponadto sąd ten był właściwy dla szeregu konkretnych przestępstw przeciwko członkom niemieckiego Wehrmachtu, a także w postępowaniach przeciwko osobom odmawiającym służby wojskowej ze względu na przekonania, oraz przeciwko generałom i licznym kobietom.

W aktach sądu znajduje się ponad 1200 wyroków śmierci, więzienia, zesłania do jednostek karnych Wehrmachtu i obozów koncentracyjnych. Niemniej jednak do dziś Sąd Wojenny Rzeszy nie istnieje w powszechnej świadomości jako niezwykle ważny element narodowosocjalistycznego systemu represji. Wystawa jest kamieniem milowym na drodze do wypełnienia tej luki w upamiętnieniu ofiar hitlerowskiego sądownictwa w Niemczech i w krajach okupowanych. Znaczenie wystawy polega także na ogromnym podniesieniu poziomu wiedzy na temat różnych form, stopnia zorganizowania i kształtu struktur ruchów oporu w krajach okupowanych. Przy tym również z pożytkiem dla historiografii krajów partnerskich poszerza ona poziom wiedzy szczegółowej o działaniach ruchów oporu oraz o kręgach w nie zaangażowanych.

Wystawa przygotowania przez pracowników Miejsca Pamięci ROTER OCHSE w Halle, we współpracy z zagranicznymi partnerami, a sfinansowana przez niemiecki rząd federalny i krajowy rząd Saksonii-Anhalt przy wsparciu Instytutu Pamięci Narodowej jest kamieniem milowym na drodze do upamiętnienia w Niemczech i krajach okupowanych przez III Rzeszę podczas II wojny światowej zbrodniczej działalności sądu i martyrologii jego bohaterskich ofiar.

Prezentowana w Warszawie do 17 sierpnia 2025 roku wystawa przybliży m.in.: okoliczności powołania Sądu Wojennego Rzeszy i jego pozycję w narodowosocjalistycznym systemie prawnym, podstawy prawne na jakich orzekał, biografie skazanych, topografię miejsc rozpraw, straceń i uwięzień, sposób rehabilitacji i politykę odszkodowawczą wobec ofiar i ich rodzin. Ekspozycja jest również okazją do zastanowienia nad kulturą i polityką pamięci o Sądzie i jego ofiarach w Niemczech i Europie.

Wystawę można zwiedzać od wtorku do niedzieli (w godzinach 10:00-18:00).