„Zamordowane miasto”. Reliefy Marii Hiszpańskiej-Neumann

Maria Hiszpańska-Neumann – graficzka, malarka, ilustratorka – przyznawała, że jako młoda dziewczyna nie lubiła Warszawy. „Dopiero Niemcy przyczynili się do tego, że ocknęły się moje uczucia dla Warszawy. Najpierw wrzesień 39, bombardowania, pierwsze zniszczenia wyzwoliły we mnie jakiś wewnętrzny protest przeciw gwałtowi” – mówiła w 1966 r. w wywiadzie dla „Stolicy”.

Cykl poświęcony pamięci powstańców

Hiszpańska, która w 1939 r. straciła ojca podczas bombardowania, zaangażowała się w działania Związku Walki Zbrojnej. W 1941 r. została aresztowana i uwięziona. Najpierw w Radomiu, potem w Pińczowie. W końcu trafiła do niemieckiego obozu koncentracyjnego w Ravensbrück. „Noce i dnie przesycone tęsknotą za bliskimi, za wolnością, za Warszawą” – opowiadała magazynowi „Stolica” o czasach więzienia. „Przez uśpione lub otwarte oczy zjawiały się nieoczekiwanie jakieś fragmenty Kruczej, Marszałkowskiej, twarze znajome i obce, jakaś może istota tego szczególnego, wpierw niedocenianego przeze mnie miasta”.

Gdy w 1945 r. wróciła do zrujnowanej Warszawy, nie chciała nawet słyszeć o tym, by przenieść się do innego miasta. To była jej forma solidarności ze zniszczoną stolicą. W latach 60. sięgnęła po wiersze Krzysztofa Kamila Baczyńskiego. „W czytaniu odżył tamten okres. Ostatecznie ja też jestem coś winna Warszawie – pomyślałam i zrobiłam ten cykl „pt. Zamordowane miasto” poświęcony pamięci przyjaciół poległych w Powstaniu. A inspiracją były wiersze Kamila – mówiła.

Reliefy, grafika, Plan Pabsta

Na naszej wystawie można obejrzeć cykl reliefów „Zamordowane miasto”, które należą do zbiorów IPN. Powstały one na przełomie 1964 i 1965 r. Zobaczyć można także inne prace Marii Hiszpańskiej. Książka „Śmierć miasta” to wspomnienia Władysława Szpilmana wydane w 1946 r. (własność Biblioteki Publicznej m. st. Warszawy). Okładkę tego wydania projektowała Maria Hiszpańska. Innym prezentowanym obiektem jest grafika zatytułowana „Spalone miasto”. Została ona przez Hiszpańską wykonana w 1956 r. techniką drzeworytu. Grafika pochodzi ze zbiorów Zachęty – Narodowej Galerii Sztuki.

Druga sala wystawy jest poświęcona tzw. Planowi Pabsta znajdującemu się w zbiorach Archiwum IPN. Niemcy planowali zburzenie znacznej części zabudowy Warszawy i przekształcenie jej w miasto prowincjonalne. Ekspozycję dopełnia prezentacja destruktów, fragmentów rzeźb, które uległy dewastacji w wyniku planowego niszczenia miasta. Prezentowane destrukty są własnością Muzeum Warszawy, Muzeum Archidiecezji Warszawskiej oraz pochodzą ze zbiorów archikatedry warszawskiej św. Jana.

Wystawa powstała we współpracy Archiwum IPN i Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL. Kuratorkami wystawy są Marzena Kruk (IPN) i Agnieszka Bejnar-Bejnarowicz (Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL).

Wystawę można oglądać w godzinach pracy Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL do 31 października 2025 r. Wstęp wolny.