4 sierpnia odbył się uroczysty wernisaż wystawy „Zamordowane miasto. Reliefy Marii Hiszpańskiej-Neumann”. Wśród gości były dzieci, wnuki i prawnuki artystki.
Na wystawie, otwartej z okazji 81. rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego, pokazujemy historię stolicy obróconej przez Niemców w pył. Maria Hiszpańska-Neumann – graficzka, malarka, ilustratorka i więźniarka obozu w Ravensbrück – w latach 60. stworzyła cykl reliefów zatytułowany „Zamordowane miasto”. Poświęciła go pamięci przyjaciół poległych w Powstaniu Warszawskim. Sama straciła w nim narzeczonego Karola Bogdana i przyjaciółkę Halinę Siemińską. Inspiracją do stworzenia tego cyklu były dla Marii Hiszpańskiej-Neumann wiersze Krzysztofa Kamila Baczyńskiego.
– Chcemy, żeby na Rakowieckiej zagościli artyści i sztuka. Poprzez wrażliwość artystyczną utalentowanych ludzi można opowiedzieć coś nieuchwytnego, coś, czego nie da się zatrzymać w tekście, pokazać na zdjęciu w czysto naukowy sposób – mówiła podczas wernisażu Adrianna Garnik, dyrektor Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL.
Wraz z dyrektor Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL wystawę otworzył zastępca prezesa IPN dr hab. Karol Polejowski. – Warszawa to miasto, które Niemcy systematycznie – od września 1939 r. – mordowali. Mordowali w sensie jak najbardziej fizycznym, eksterminując jego mieszkańców. Najpierw oblężeniem i nalotami. Potem – dzień po dniu – urządzając łapanki, aresztowania i wywózki do obozów koncentracyjnych, męcząc mieszkańców stolicy w więzieniach i lochach. Potem część Warszawy została zniszczona podczas powstania w getcie. Losy miasta dopełniły się w czasie Powstania Warszawskiego i tuż po nim. Do końca 1944 r. miasto zostało zamordowane. To, co zobaczyła Maria Hiszpańska-Neumann, to było po prostu morze ruin. Po 20 latach te wspomnienia więźniarki niemieckiego obozu koncentracyjnego odezwały się i pchnęły ją do ich uwiecznienia w prezentowanych reliefach. To przejmujące świadectwo o tym, co się wydarzyło – mówił o dziełach Marii Hiszpańskiej-Neumann zastępca prezesa IPN.
Na wernisażu obecne były dzieci artystki – Bogna Naumann i Michał Naumann – oraz jej wnuki i prawnuki. – Mama przeżyła więzienie w Radomiu, w Pińczowie, w Ravensbrück. Wróciła do Warszawy, której nie było. Jednocześnie to był człowiek, który w pewnym momencie odbił się od dna, w którym się znalazł – mówiła Bogna Naumann, córka artystki. – W imię swojego chrześcijaństwa, miłości, była w stanie przebaczyć oprawcom. To zajęło jej bardzo wiele lat, ale tak się stało. Chcę, żeby to wybrzmiało. To jest przesłanie, które mama nam zostawiła – podkreśliła.
Oprócz reliefów Marii Hiszpańskiej-Neumann, pochodzących z zasobów IPN, na wystawie można zobaczyć książkę „Śmierć miasta”. To wspomnienia Władysława Szpilmana wydane w 1946 r. (własność Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy). Okładkę tego wydania projektowała Maria Hiszpańska. Innym prezentowanym obiektem jest grafika zatytułowana „Spalone miasto”. Została przez Hiszpańską wykonana w 1956 r. techniką drzeworytu. Grafika pochodzi ze zbiorów Zachęty – Narodowej Galerii Sztuki.
Druga sala wystawy jest poświęcona tzw. Planowi Pabsta znajdującemu się w zbiorach Archiwum IPN. Niemcy planowali zburzenie znacznej części zabudowy Warszawy i przekształcenie jej w miasto prowincjonalne. Ekspozycję dopełniają archiwalne zdjęcia i filmy pokazujące zniszczoną Warszawę oraz prezentacja destruktów – fragmentów rzeźb, które uległy dewastacji w wyniku planowego niszczenia miasta. Prezentowane destrukty są własnością Muzeum Warszawy, Muzeum Archidiecezji Warszawskiej oraz pochodzą ze zbiorów archikatedry warszawskiej św. Jana.
Wystawa powstała we współpracy Archiwum IPN i Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL. Jej kuratorkami są Marzena Kruk (IPN) i Agnieszka Bejnar-Bejnarowicz (Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL). Wstęp na wystawę jest bezpłatny. Można ją oglądać do 31 października 2025 r. w godzinach otwarcia muzeum.
Projekt i realizacja AKPROstudio