„Wymiar niesprawiedliwości” – konferencja o sądownictwie okresu demokracji ludowej

23 października 2025 r. w siedzibie Sądu Najwyższego w Warszawie odbyła się konferencja naukowa „Wymiar niesprawiedliwości – sądownictwo okresu demokracji ludowej. Doświadczenia lat 1945–1989”, współorganizowana przez Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL oraz Instytut Pamięci Narodowej.

Dyskusję otworzyła Pierwsza Prezes Sądu Najwyższego dr hab. Małgorzata Manowska. Następnie Szef Kancelarii Prezydenta RP Zbigniew Bogucki odczytał list Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Karola Nawrockiego.

– Lata 1944–1956 to bezsprzecznie najgorszy czas w historii polskiego państwa i prawa. Należy mówić o stalinowskim terrorze, a nie sądownictwie – cytując tytuł konferencji, o „wymiarze niesprawiedliwości”. Powojenny terror komunistyczny oznaczał przede wszystkim zabójstwa polityczne dokonywane w ramach zwalczania „reakcyjnego podziemia”. W oparciu o stalinowskie ustawodawstwo do 1955 roku wydano nie mniej niż 5 tysięcy wyroków śmierci, a do 1956 roku w różnego typu więzieniach, w tym siedzibach Urzędu Bezpieczeństwa i obozach pracy, straciło życie ponad 20 tysięcy osób. Tysiące uczestników powstania antykomunistycznego zginęły w walce lub kazamatach NKWD i UB, a nieustaloną do dziś liczbę ludzi wywieziono w głąb Związku Sowieckiego. Sprawcy tych zbrodni w olbrzymiej większości pozostali bezkarni – napisał w liście Prezydent RP.

Trzy panele naukowe

Z przemówieniem okolicznościowym wystąpił zastępca prezesa IPN dr hab. Karol Polejowski. Podkreślił w nim, że to, co działo się w latach 1944-1956 – wyroki śmierci, prześladowania, to głównie dzieło Wojskowych Sądów Rejonowych, o czym trzeba bardzo wyraźnie mówić.

Nasze muzeum na konferencji reprezentowali dyrektor Adrianna Garnik.

W trzech sesjach konferencji wzięli udział pracownicy Działu Naukowego Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL:

• dr Sylwia Maleszak – „Wyroki sądowe wobec kobiet działających w konspiracji antykomunistycznej w świetle wybranych spraw z lat czterdziestych XX wieku”
• dr Paweł Sztama – „Sowieccy prawnicy w wojskowym wymiarze «sprawiedliwości» stalinowskiego okresu Polski «ludowej». Próba portretu zbiorowego”
• dr Bartosz Kapuściak – „Wpływ polityki karnej po 1969 r. na więziennictwo Polski «ludowej»”

Zwiedzanie muzeum przy Rakowieckiej

Zwieńczeniem konferencji było zwiedzanie naszego muzeum, które powstaje w dawnym Areszcie Śledczym Warszawa-Mokotów przy ul. Rakowieckiej. Miejsca, które jest symbolem zbrodni komunistycznych i represji wymiaru „sprawiedliwości” w powojennej Polsce.

Wizyta przedstawicieli Sądu Najwyższego nabrała wyjątkowego, symbolicznego znaczenia. Spotkanie z historią przypomina, jak ważne są niezależność sądów, prawda i pamięć o ofiarach totalitaryzmów.